هنر شاد زیستن
انسان موجودی شادی‌خواه و لذت طلب است، خنده یکی از نشانه‌های شادی بوده و مختص انسان است. شادی ارزان‌ترین روش برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی و روانی است و آنتی‌بیوتیک طبیعی محسوب می‌شود. بسیاری از اوقات انسان‌ها در محیط زندگی با فشار عصبی، افسردگی و… همراه است که ممکنست به وضعیت بدتر مثل اعتیاد منجر شود؛ به همین دلیل اول ماه می (۱۷ اردیبهشت) را روز جهانی خنده و ۱۵ تیر ماه را روز جهانی “بوسه” نامگذاری کرده‌اند که توسط هندی‌ها در سال۱۹۹۸ پایه گذاری شده است. شادکامی ازمؤلفه‌های هوش هیجانی است (بمعنی شناخت و کنترل احساس‌ها، رابطه با دیگران و سازگاری با محیط). روانشناسان قرن ۲۱ را”روانشناسی مثبت‌گرا” نامگذاری کرده‌اند زیرا در انسان ویژگی مثبت‌گرایی مثل شادکامی، امیدواری و خردمندی نیز علاوه بر ویژگی منفی گرایی مثل غم، اندوه، کینه، انتقام و رقابت وجود دارد و روانشناسی را نباید محدود به خصوصیات منفی گرایی انسان کرد. شادی یعنی حداکثر عاطفه مثبت (عشق، محبت، دوستی، انگیزه) و حداقل عاطفه منفی (تنفر، منفی‌بافی، خودکامگی). شادی یک هیجان است؛ هیجان یعنی تحرک، تهییج، ترس، عشق و خشم. از نظر روانشناسان شادی دارای چهار رکن اصلی است که ارزش جهانی دارند و در همه انسان‌ها مشترکند:
- رضایت از زندگی و احساس خوشی درونی (ابراهام لینکن: مردم همان اندازه شاد هستندکه انتظارش را دارند، بنابراین شادی یک فرآیند درونی است).
- خوشی (شخصیت برون‌گرا، توانایی بروز دادن احساسات، علاقمند به شاد بودن). خوشی مانند روغنی است که چرخ زندگی را روان می‌چرخاند.
- نداشتن افسردگی مداوم (بیش از دو هفته) یا التیام روانی حداکثر ۶ ماه پس از یک مصیبت رنج‌آور مثل مرگ عزیزان.
- نداشتن اضطراب (زود نگران شدن، پیش‌بینی یا برداشت منفی از رویدادهای عادی زندگی، احساس عدم اطمینان و درماندگی).
طبق این تعریف عواملی مثل هوش بالا، سن، جنس و تحصیلات رابطه زیادی با شادمانی ندارند، خیلی از افراد باهوش هستند که شاد و موفق نیستند ولی برخی افراد با درآمد و تحصیلات پایین بدلیل هوش عقلانی یا عاطفی بالا موفق‌اند. اگر بخواهیم شاد زندگی کنیم باید مهارت آن را بیاموزیم”شادی درب خانه ما را نمی‌زند”، ما باید در جستجوی شادی باشیم و آن را بیافرینیم و برای آن هزینه کنیم. شادی ممکنست واقعی و عمیق یا گذرا و کاذب باشد؛ مثلاً هنگام مصرف مواد مخدر و الکل شادی کاذب رخ می‌دهد. لازم بذکر است در شادی واقعی فعل و انفعال شیمیایی در مغز انجام می‌شود و با سرخوشی متفاوت است؛ مثلاً در ایران جوک گفتن یک نوع سرخوشی است و شادی واقعی نیست، ضمناً مراسم عروسی نیز یکی از عوامل بیرونی سرخوشی است و ممکنست منجر به شادی واقعی نشود.
۱۵ مهارت برای کسب احساس شادی در زندگی و شاد زیستن
- بیان احساسات: احساسات خود را به افراد قابل اعتماد بازگو کنید و یا حداقل هفته‌ای یکبار احساسات خود را روی کاغذ بنویسید. بیان مؤدبانه احساسات را یاد بگیرید، از سؤال کردن باز نمانید، از خود سؤال کنید چگونه می‌توانم بهتر، شادتر و ساده‌تر زندگی کنم؟ اگر این سؤالات برای شما پیش می‌آید شاد نیستید:
- نمی‌دانم چرا از فلانی بدم می‌آید (عدم آگاهی از احساسات خود یا ندانستن ریشه آن).
- نمی‌دانم چرا برای ادامه تحصیل علیرغم علاقه زیاد بی‌انگیزه‌ام.
- نمی‌دانم چرا احساس کلافگی دارم.
- نمی‌توانم حرف‌هایم را بزنم، احساس آزادی نمی‌کنم.
کنترل احساس خود مثل کنترل راننده بر ترمز در مواقع ضروری است.
- خوش بینی: یعنی دیدن وجوه مثبت امور؛ اگر احساس خوبی درباره خود دارید، دیگران هم بهتر از همیشه بنظر می‌رسند. جهان بازتاب و عکس‌العمل رفتار شماست، احساس گناه بزرگترین عامل افسردگی است.
- فعالیت گروهی و سرگرمی: منظور فعالیت جسمانی و عام‌المنفعه است؛ کمک به دیگران و کار گروهی احساس ارزشمندی در فرد بوجود می‌آورد و به زندگی معنی می‌بخشد. شادی گروهی نیز مؤثرتر از شادی فردی است.
- توسعه روابط اجتماعی: روابط اجتماعی گسترده تنهایی را کاهش می‌دهد. کسانی که هوش هیجانی بالایی دارند بخوبی احساسات دیگران را درک می‌کنند، با آنها همدل می‌شوند و رابطه رضایت بخشی ایجاد می‌نمایند. آنان بدلیل هوش بالا اجازه نمی‌دهند اوقات تلخی دیگران اوقاتشان را تلخ کند.
- توانایی خودانگیختگی: در هر شرایطی خودشان را برای پذیرفتن یک مسئولیت جدید، شروع کار جدید، تجربه کردن حس جدید (مثل شادی) برمی‌انگیزانند، تا حس‌های خود را نشناسید نمی‌توانید آنها را به شادی تبدیل کنید.
- تناسب توقعات با توانایی‌ها: ضعف‌های خود را بپذیرید تا بتوانید راهکار پیدا کنید (عاقبت جوینده یابنده است). اگر شکست علت‌یابی شود می‌تواند مقدمه پیروزی باشد.
- زندگی در زمان حال: گذشته به تاریخ پیوسته است، از گذشته پرسش کنید و از تجربیات آن استفاده نمائید.
- دوری از نگرانی: فکر کردن راه حل می‌دهد ولی نگرانی مغز را قفل می‌کند.
- اولویت دادن به شادی: سرانه خانواده‌ها برای شادی و تفریح چقدر است؟ چقدر به مجالس شاد می‌رویم و از محیط‌های ناراحت کننده دوری می‌جوییم؟ برنامه‌های شادی بخش در جامعه و خانواده چقدر است؟ برای روز تولد و ازدواج مراسم برگزار می‌شود؟ تقسیم شادی با دیگران داریم؟ موفقیت‌های آینده را ترسیم کرده‌ایم؟
برخی رفتارهای شادی بخش:
- سراغ آلبوم عکس دوران گذشته بروید و لبخند بزنید.
- بیشتر اوقات فراغت را با خانواده و دوستان بگذرانید و کمتر از تلویزیون استفاده کنید.
- با آدم‌های شاد دوست شوید زیرا افراد شاد و خنده‌رو به شما انرژی مثبت می‌دهند.
- حداقل ۵ دوست صمیمی با افکار مختلف داشته باشید.
- به داد و ستد هدیه و سوغات سفر عادت کنید.
- لباس‌های با رنگ شاد بپوشید.
- ورزش و حرکات موزون شادی بخش هستند.
- صمیمیت: دوست داشتن همه انسان‌ها و توانایی ارتباط با آنها؛ بیش از آنچه انتظار محبت از دیگران دارید به دیگران محبت کنید و گذشت داشته باشید.
- پرهیز از مطلق گرایی: ما در گستره‌ای از نسبیت‌ها زندگی می‌کنیم؛ از هر چیزی به نسبتی بهره می‌گیریم؛ هیچکس همیشه قهرمان یا فقیر باقی نخواهد ماند.
- استفاده درست از واژه‌ها: دقت کنیم بجای نظم، وسواس یا عجله، بجای کنجکاوی، فضولی و بجای مشکل، بحران بکار نبریم؛ بعبارتی با تعریف درست واژه‌ها بحران معانی در جامعه را از بین ببریم.
- ریشه‌کنی فقر: منظور قدرت خرید مایحتاج عمومی و زندگی در بالای خط فقر است. فقر دشمن شادی است ولی ثروت بالا نیز همیشه شادی نمی‌آورد.
- آزادی و برابری: گسترش آزادی‌های فردی، امنیت روانی، اعتماد متقابل دولت و ملت و برابری اجتماعی (رفع تبعیض) به شادی و نشاط اجتماعی کمک می‌کنند. اگر مردم احساس کنند ایده آنان در جامعه نادیده گرفته می‌شود احساس یأس و سرخوردگی می‌کنند.
- سیاست‌های حمایتی دولت: دولت‌های رفاهی برای تشویق مردم به زندگی شاداب، سیاست‌های حمایتی مثل حذف عوارض خروج از کشور از توریست‌های داخلی با مقصد سفر به خارج از کشور، انعقاد قرارداد حذف ویزا با کشورهای دارای جاذبه توریستی و برای تخلیه هیجانات جوانان مکان‌های ویژه‌ای در کشور ایجاد می‌کنند. همانطوری که دولت به گردشگران زیارتی به مشهد، کربلا و مکه یارانه می‌دهد بایستی به گردشگران سیاحتی نیز یارانه بدهد. شادکردن جامعه در قانون اساسی برخی کشورها مثل آمریکا از وظایف دولت است.
نقش خنده در شادی و سلامت انسان
محققان به این نتیجه رسیده‌اند که خنده‌های مختلف (بدلیل واکنش در برابر طنز یا عکس‌العمل در مقابل شوخی، لطیفه و شادی یا هنگام خداحافظی و خوش‌آمدگویی) باعث کاهش مشکلات روانی و جسمی می‌شوند. امروزه از موسیقی و فیلم‌های طنزآمیز برای خنداندن بیماران و یا پیشگیری از بیماری‌های روحی و روانی استفاده می‌شود. خنده مغز را فعال می‌کند و فعالیت زیاد مغز از بروز برخی بیماری‌ها مثل آلزایمر، افسردگی و فراموشی جلوگیری می‌نماید؛ به همین دلیل امروزه خنده درمانی یکی از روش‌های رایج برای پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریهاست. (البته خنده باید از ته دل باشد مثلاً خنده در اثر قلقلک یا خنده کاذب در اثر مصرف مواد مخدر یا الکل تأثیری در کاهش تنش‌های روانی ندارد).
اثرات جسمی و اجتماعی خنده و شادی·بر سیستم ایمنی بدن
خنده سیستم ایمنی بدن را فعال می‌کند: برای اینکه لمفوسیت‌های T را فعال کرده و ترشح ایمنوگلوبین A (IgA) را افزایش می‌دهد و بدن را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌نماید، بهمین دلیل افراد شاد کمتر سرما می‌خورند.·
کاهش درد: شادی و خنده باعث می‌شود سیستم عصبی مدتی سیگنال‌های درد را فراموش کند. دندان درد، سردرد، درد زایمانی، دردهای مفصلی و دردهایی از این قبیل هنگام خندیدن سرکوب می‌شوند؛ چون خنده باعث افزایش ترشح اندروفین و سروتونین از سلول‌های مغزی می‌شود که یک نوع آرامبخش طبیعی و ضد افسردگی هستند. تحقیقات نشان داده است تغییرات مذکور نه تنها در هنگام دیدن یک برنامه خنده‌دار بوجود می‌آیند بلکه تا یک روز بعد هم ادامه می‌یابند.
قلب و عروق: خنده از ته دل باعث کاهش ترشح هورمون کورتیزول و اپی‌نفرین شده و شرایط ایده‌آلی برای قلب و عروق به وجود می‌آورد. خنده با کاهش اپی‌نفرین (آدرنالین) مانع از افزایش فشار خون می‌شود و با کاهش ترشح کورتیزول از سرکوب ایمنی و پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.
علاوه بر آن خنده باعث تحرک بیشتر ماهیچه‌های شکم و متعاقب آن کاهش چربی‌های دور شکم و افزایش سرعت تنفس و زدودن دی‌اکسید کربن از خون می‌شود؛ در نتیجه صورت را شفاف و چین و چروک صورت را کم می‌کند. یک دقیقه خنده معادل ۴۵ دقیقه ورزش کردن سوخت و ساز بدن را بالا می‌برد و وزن را کاهش می‌دهد. خنده در دین اسلام و فرهنگ ایرانیان آنقدر مهم است که حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرمایند”خیر و خوبی را نزد خوشرویان بجویید.” یک ضرب‌المثل ایرانی می‌گوید “بخند تا دنیا به روت بخندد.” خنده قدرت یادگیری را بالا می‌برد و با فعال کردن مجراهای اشکی منجر به ریزش اشک می‌شود. از نظراجتماعی شادی نشانه اعتماد، دوستی و تخلیه هیجانات بوده و در خانم‌ها ۱۰۰٪ بیشتر از آقایان است. امروزه خنده شناسی شاخه‌ای از علوم روانشناسی بنام ژلاتولوژی gelatology بعنوان یک رشته دانشگاهی شناخته شده و تدریس می‌شود و باشگاه‌های خنده در بسیاری از کشورها برای شاد کردن مردم فعال هستند یا جشنواره‌های شادی مثل آب بازی، جشن بادکنک‌ها و… در طول سال برگزار می‌نمایند، در هندوستان یوگای خنده طرفداران زیادی دارد. یکی از راهکارهای شادکردن مردم، طنزگویی، لطیفه پردازی و مزاح کردن است که بخشی از ادبیات و فرهنگ کشور ماست. طنز و لطیفه جنبه آموزشی نیز دارد و می‌توان در خصوص مسائل حقوقی، کیفیت زندگی، عدالت اجتماعی، بهداشت روانی و مشارکت ملی در جامعه طنز درست کرد. باید دقت کرد که طنز و لطیفه باعث تحقیر هیچ فردی یا قومی نشود.
راز خندیدن و شاد بودن
- همیشه با دیگران بخندید و هرگز به دیگران نخندید (خنده و شادی دسته جمعی را تقویت کنید).
- شادی اگر تقسیم شود دو برابر می‌شود.
- جای تأسف است که ما برای شاد بودن بهانه‌ای می‌خواهیم ولی برای غمگین بودن به هیچ بهانه‌ای نیاز نداریم.
- شاید این جبر زمانه است ولی بهشت یعنی شادی، خنده، سرور و شعف.
- اگر بتوانید بخندید، آموخته‌اید که چگونه نیایش کنید.
- خنده بر هر درد بی درمان دواست (ضرب‌المثل ایرانی).
- یک روز بدون خنده یک روز از دست رفته است (چارلی چاپلین).
اثرات کمبود شادی در جامعه
کمبود شادی در جامعه نتایج مصیبت باری بدنبال دارد که از آن جمله می‌توان افسردگی، بدبینی، ارزیابی منفی رویدادها، بی‌علاقگی به کار، کاهش بهره‌وری، افت کیفیت زندگی، خودکشی، فرار نخبگان، اعتیاد به مواد مخدر، کاهش قدرت ذهن، رواج خشونت و وقوع جرم را نام برد. در یک جامعه شاد یادگیری اجتماعی بالا می‌رود، شکایت شهروندان از یکدیگر کم می‌شود، بدلیل پذیرش ایده‌های جدید نوگرایی ترویج می‌گردد، بهره‌وری کار بالا می‌رود و بالاخره بیماری‌های روانی کاهش می‌یابد و انگیزه زندگی مردم بیشتر می‌گردد. در سال ۲۰۱۱ کشورهای دانمارک، سوئیس و اتریش بترتیب از نظر شادی در رتبه اول تا سوم قرار داشتند و کشورهای کنگو، زیمباوه و روسیه ناشادترین کشور دنیا بودند. در خاورمیانه کردها، بدلیل شادی دسته جمعی شادترین قوم بودند. طبق گزارش مؤسسه گالوپ در فروردین۱۳۹۱ رتبه بندی کشورها از نظر رفاه اجتماعی و شرایط زندگی (شادی و احساس لذت از زندگی) بشرح زیراست:
دانمارک رتبه ۱، کانادا و سوئد ۲، استرالیا ۳، فنلاند ۴، هلند ۵، آمریکا ۹ و برزیل ۱۲٫
نتیجه پژوهش منتشر شده از افراد ۶۵-۱۸ سال در آبان ماه ۹۱ توسط آقای دکتر محمد منتظری نشان می‌دهد زنجانی‌ها شادترین و یزدی‌ها غمگین‌ترین شهروندان ایرانی هستند. طبق این پژوهش مجردها و دانش‌آموزان شادتر از متأهل‌ها می‌باشند.
