مقدمه
سیستاتین ۱C، یک پروتین نسبتاً کوچک است که توسط تمام سلول‌های هسته دار بدن تولید می‌شود. این پروتئین با سرعت ثابتی تولید و تجزیه می‌گردد.
سیستاتین C با استفاده از گلومرول‌های کلیوی از خون فیلتر می‌شود. گلومرول‌های کلیوی به آب، مواد محلول و مواد دفعی اجازه عبور از دیواره‌های خود را می‌دهند، درحالی‌که به سلول‌های خونی و پروتئین‌های بزرگ‌تر اجازه عبور نمی‌دهند و آن‌ها را حفظ می‌کنند. آنچه از طریق دیواره گلومرول عبور می‌کند، مایع فیلتر‌شده را تشکیل می‌دهد. سپس کلیه‌ها، سیستاتین C، گلوکز و برخی مواد دیگر را بازجذب می‌کنند و مابقی مایعات و مواد دفعی به مثانه منتقل می‌شوند و به‌صورت ادرار دفع می‌گردند (شکل ۱). در نهایت، سیستاتین C بازجذب شده، متابولیزه می‌گردد و از ورود مجدد آن به درون خون جلوگیری می‌شود.
شکل ۱- فیلتراسیون گلومرولی
ارتباط سیستاتین C با GFR
میزان فیلتراسیون مایع در کلیه‌ها را میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) می‌نامند. کاهش عملکرد کلیه منجر به کاهش GFR و در نتیجه، افزایش سیستاتین C و سایر مواد مورد بررسی برای ارزیابی کلیه‌ها، مانند کراتینین و اوره ، در خون می‌شود. افزایش این مواد در خون به دلیل عدم توانایی کلیه‌ها در دفع آن‌ها است. از سوی دیگر انتظار می‌رود که بهبود عملکرد کلیه موجب افزایش GFR شود که خود باعث افزایش توانایی در پاکسازی و درنتیجه کاهش سیستاتین C، کراتینین و اوره در خون می‌گردد.
وقتی کلیه‌ها عملکرد طبیعی دارند، غلظت سیستاتین C در خون نسبتاٌ ثابت است، اما با کاهش عملکرد کلیه، غلظت سیستاتین C شروع به افزایش می‌کند. این افزایش در سیستاتین C به دلیل کاهش در GFR اتفاق می‌افتد و اغلب اوقات، قبل از کاهش عملکرد کلیوی (GFR) به میزان قابل تشخیص، می‌توان کاهش سیستاتین Cرا تشخیص داد.
جایگاه سیستاتین C نسبت به سایر ترکیبات مورد استفاده برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها
ازآنجایی‌که همراه با تغییرات GFR مقادیر سیستاتین C نیز تغییر می‌کند، استفاده از آزمایش سیستاتین C به‌عنوان یکی از روش‌های ارزیابی عملکرد کلیه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر آزمایش‌هایی که به‌منظور ارزیابی عملکرد کلیه‌ها کاربرد بیشتری در کلینیک دارند شامل اندازه‌گیری کراتینین (که یک محصول فرعی متابولیسم عضلانی است) موجود در ادرار و خون، نیتروژن اوره خون (BUN) و (GFR برآورد شده که معمولاً با استفاده از مقادیر کراتینین خون محاسبه می‌شود) می‌باشند. برخلاف کراتینین، سیستاتین C به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر توده عضلانی (بنابراین، جنسیت و سن)، نژاد و یا رژیم غذایی قرار نمی‌گیرد که این ویژگی‌ها منجر به این ایده شده است که سیستاتین C می‌تواند مارکر قابل اعتمادتری برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها و برآورد دقیق‌تر GFR باشد.
درحالی‌که یافته‌ها و مقالات زیادی، استفاده از سیستاتین C را پشتیبانی و تأیید می‌کنند، اما هنوز هم در مورد زمان و چگونگی استفاده از این آزمایش، عدم قطعیت وجود دارد. با این حال دسترسی به این آزمایش در حال افزایش است و استانداردسازی نتایج سیستاتین C در حال انجام است.
آزمایش سیستاتین C ممکن است به‌عنوان جایگزینی برای آزمایش‌های کراتینین و کلیرانس
کراتینین، برای غربالگری اختلال کلیوی و نظارت بر عملکرد کلیوی مورد استفاده قرار گیرد. این آزمایش مخصوصاً در موارد خاصی که نتایج کراتینین مبهم است می‌تواند بیشتر کاربرد داشته باشد.
به‌عنوان مثال، در افراد مبتلا به سیروز کبدی، افراد چاق، افرادی که سو تغذیه دارند، در افراد با رژیم گیاه‌خواری، قطع عضو یا توده عضلانی کاهش‌یافته (سالمندان و کودکان)، اندازه‌گیری کراتینین ممکن است قابل اعتماد نباشد. ازآنجایی‌که کراتینین به توده بدنی بستگی دارد، در افراد دارای توده بدنی غیرنرمال، کراتینین نمی‌تواند به‌خوبی عملکرد کلیوی را ارزیابی نماید، اما سیستاتین C کمتر تحت تأثیر توده بدنی یا رژیم غذایی قرار می‌گیرد و از این رو نسبت به کراتینین مارکر قابل اعتمادتری جهت ارزیابی عملکرد کلیه‌ها است.
سایر کاربردهای سیستاتین C
اندازه‌گیری سیستاتین C همچنین برای تشخیص زودهنگام بیماری کلیوی در فردی که نتایج سایر آزمایش‌های کلیوی (egfr، کراتینین یا البومین ادراری هنوز طبیعی یا در محدوده مرزی است و فرد مبتلا ممکن است علائمی نداشته باشد و یا دارای علائم جزئی باشد، می‌تواند مفید واقع گردد.
محققین در حال بررسی سایر موارد استفاده از سیستاتین C، مانند استفاده از این آزمایش به‌تنهایی یا در ترکیب با کراتینین خون، برای برآورد میزان فیلتراسیون گلومرولی هستند. اخیراً مطالعه‌ای نشان داده است که فرمی از معادله eGFR که شامل کراتینین و سیستاتین C است، صحیح‌تر از آنهایی است که تنها از یکی از این دو ترکیب استفاده می‌کنند و این معادله می‌تواند برای تأیید بیماری مزمن کلیه (CKD) در افرادی که دارای eGFR نزدیک به ۶۰ (آستانه برای CKD) می‌باشند، استفاده شود. سیستاتین C علاوه بر اختلال کلیوی، با افزایش خطر مرگ‌و‌میر، بیماری قلبی و عروقی و نارسایی قلبی در افراد مسن ارتباط دارد.
اخیراً چندین مطالعه نشان داده‌اند که مقادیر سیستاتین C خیلی سریعتر از کراتینین به سطح نرمال خود بازمی‌گردد، بنابراین در بیماران بستری که شدیداً بیمار هستند و در آن‌ها GFR، سریع تغییر می‌کند می‌توان جهت ارزیابی عملکرد کلیه و شدت بیماری، از سیستاتین C استفاده کرد.
معایب استفاده از سیستاتین C
اگرچه سیستاتین C، نسبت به کراتینین، کمتر تحت تأثیر فاکتورهایی مانند سن، توده بدنی و رژیم غذایی قرار می‌گیرد، اما این آزمایش هم بدون اشکال نیست و می‌تواند تحت تأثیر تعدادی از داروها و برخی بیماری‌های دیگر قرار گیرد.
برخی مطالعات گزارش کرده‌اند که ارتباط مستقیمی بین سیستاتین C با دیابت، سیگار کشیدن، CRP و شمارش گلبول‌های سفید وجود دارد و یک ارتباط معکوس بین این ترکیب با آلبومین سرم هست. گلوکوکورتیکوئیدها نیز می‌توانند منجر به کاهش تولید سیستاتین C شوند و بنابراین در بیماران با پیوند کلیه که به‌طور منظم گلوکوکورتیکوئیدها را دریافت می‌کنند ممکن است عملکرد کلیوی به‌طور کاذب بیشتر از میزان واقعی برآورد شود.
فراپژوهش
