کم‌کاری تیروئید

غده تیروئید چیست؟

غده تیروئید، غده درون‌ریز پروانه‌‌ای شکلی است که به‌طور معمول در قسمت پایینی جلوی گردن قرار گرفته است. وظیفه تیروئید، تولید هورمون‌های تیروئیدی است که به درون خون ترشح شده و سپس به دیگر بافت‌های بدن منتقل می‌شوند. هورمون تیروئیدی به بدن کمک می‌کند تا از انرژی استفاده کند، گرم بماند و باعث می‌شود مغز، قلب، ماهیچه‌ها و دیگر ارگان‌ها آن‌گونه که باید و شاید به کار خود ادامه دهند.

کم‌کاری تیروئید چیست؟

کم‌کاری تیروئید، به معنای کم شدن فعالیت غده تیروئید است. کم‌کاری تیروئید به این معنی است که غده تیروئید نمی‌تواند هورمون‌های تیروئیدی را به‌اندازه‌ای که برای فعالیت طبیعی بدن لازم است، تولید کند. افرادی که میزان هورمون‌های تیروئیدی در خون آنها بسیار کم است، مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستند. دلایل معمول این بیماری عبارتند از بیماری خودایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو، برداشتن تیروئید با جراحی و پرتودرمانی.

علائم کم‌کاری تیروئید چیست؟

هنگامی که میزان هورمون‌ تیروئیدی بسیار پایین باشد، سلول‌های بدن نمی‌توانند به میزان کافی هورمون تیروئیدی دریافت کنند و فرایندهای بدن شروع به آهسته شدن می‌کنند. به دلیل اینکه بدن کند شده است، شما ممکن است متوجه شوید که احساس سرما می‌کنید، خیلی زود خسته می‌شوید، پوستتان خشک می‌شود، فراموشکار و افسرده شده‌اید و دچار یبوست می‌شوید. به دلیل اینکه این علائم بسیار متغیر و غیراختصاصی هستند، تنها راه برای اطمینان از اینکه شما مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستید یا خیر، یک آزمایش خون ساده برای TSH است.

افراد دیگر را مطلع کنید

به خانواده خود اطلاع دهید. با توجه به اینکه بیماری تیروئید در میان خانواده‌ها شایع است، شما باید بیماری خود را به خویشاوندان خود توضیح دهید و آنها را برای انجام دوره‌ای تست TSH تشویق کنید. در مورد ابتلای خود به کم‌کاری تیروئید و داروهای مورد استفاده و دوزهای هریک از آنها به دیگر پزشک‌ها و داروساز خود اطلاع دهید. اگر پزشک خود را عوض نمودید، به پزشک جدید بگوید که مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستید و هر سال باید آزمایش TSH را انجام دهید. اگر تحت نظر متخصص غدد درون‌ریز هستید، از پزشک بخواهید یک کپی از گزارش‌های درمانی شما را برای پزشک مراقبت‌های اولیه شما ارسال کند.

در بلندمدت شما باید منتظر چه چیزهایی باشید؟

درمانی برای کم‌کاری تیروئید وجود ندارد و اغلب بیماران در تمام مدت زندگی با آن درگیر هستند. شما باید انتظار این اتفاقات را داشته باشید: بسیاری از بیمارانی که مبتلا به تیروئیدیت وایرال هستند و نیز افرادی که به تیروئیدیت پس از بارداری مبتلا هستند، عملکرد تیروئید آنها به حالت طبیعی بازمی‌گردد.

کم‌کاری تیروئید ممکن است شدیدتر یا خفیف‌تر شود و دوز مصرفی تیروکسین شما باید در طول زمان تغییر کند. شما باید در تمام مدت زندگی خود به درمان خود پایبند باشید، اما اگر قرص‌های خود را هر روز مصرف کنید و با پزشک خود همراه باشید و دوز مصرفی تیروکسین خود را در مقدار مناسب نگه دارید، می‌توانید کم‌کاری تیروئید خود را در تمام طول عمر خود به‌خوبی کنترل کنید. علائم بیماری از بین خواهند رفت و اثرات جدی کاهش هورمون تیروئید بهبود خواهند یافت. اگر شما کم‌کاری تیروئید خود را به‌خوبی کنترل کنید، این بیماری باعث کوتاه شدن طول عمر شما نخواهد شد.

دلایل کم‌کاری تیروئید چیست؟

دلایل بسیار مختلفی برای اینکه چرا سلول‌های غده تیروئید نمی‌توانند به اندازه کافی هورمون تیروئیدی تولید کنند وجود دارد. در اینجا به برخی از دلایل اصلی به ترتیب از شایع‌ترین تا کمترین شیوع اشاره می‌کنیم:

• بیماری خودایمنی. در بدن برخی افراد، سیستم ایمنی که وظیفه حفاظت از بدن در برابر تهاجم عفونت‌ها را بر عهده دارد، به اشتباه سلول‌های غده تیروئید و آنزیم‌های آن را به عنوان عوامل مهاجم در نظر می‌گیرد و به آنها حمله می‌کند، به همین دلیل دیگر سلول‌ها و آنزیم‌های تیروئیدی کافی برای تولید هورمون‌های تیروئیدی به اندازه کافی وجود ندارد. این مسئله در زنان شایع‌تر از مردان است. تیروئیدیت خودایمن می‌تواند به‌صورت ناگهانی آغاز شود یا اینکه به‌صورت آهسته در طول سال‌ها گسترش پیدا کند. شایع‌ترین اشکال تیروئیدیت خودایمن، تیروئیدیت هاشیموتو و آتروفیک تیروئیدیت است.
• برداشتن بخشی از غده تیروئید یا برداشتن کامل آن از طریق جراحی. برخی افراد دارای ندول‌های تیروئیدی، سرطان تیروئید یا بیماری گریوز باید بخشی از غده تیروئید یا کل آن را از طریق جراحی بردارند. اگر کل غده تیروئید برداشته شود، این افراد قطعاً دچار کم‌کاری تیروئید می‌شوند. اگر بخشی از غده برداشته شود ممکن است این غده بتواند به تولید هورمون کافی برای حفظ مقادیر طبیعی هورمون در خون، ادامه دهد.
• پرتودرمانی. برخی افراد مبتلا به بیماری گریوز، گواتر ندولار یا سرطان تیروئید باید برای تخریب غده تیروئید خود با استفاده از ید رادیواکتیو (I-۱۳۱) تحت درمان قرار گیرند. بیماران مبتلا به لنفوم هوجکین یا سرطان‌های سر و گردن از طریق پرتوتابی درمان می‌شوند. همه این بیماران ممکن است قسمتی یا همه فعالیت غده تیروئید خود را از دست بدهند.
• کم‌کاری تیروئید ارثی (کم‌کاری تیروئیدی که نوزاد با آن متولد می‌شود). تعداد کمی از نوزادان بدون غده تیروئید یا با غده تیروئیدی که تنها بخشی از آن تکامل یافته، متولد می‌شوند. در تعداد اندکی از نوزادان، بخشی از غده تیروئید یا کل آن در جایگاه صحیح خود قرار نگرفته است (تیروئید اکتوپیک). در برخی از نوزادان سلول‌های تیروئید یا آنزیم‌های آنها به‌درستی کار نمی‌کنند.
• تیروئیدیت. تیروئیدیت به معنی التهاب غده تیروئید است و معمولاً به دلیل حمله خودایمنی یا یک عفونت ویروسی رخ می‌دهد. تیروئیدیت می‌تواند باعث شود غده تیروئید تمام ذخایر هورمون‌های خود را به یکباره به درون خون رها کند و باعث پرکاری تیروئید (فعالیت بسیار زیاد تیروئید) به مدت کوتاه    شده و پس از این اتفاق، تیروئید غیرفعال خواهد شد.
• داروها. داروهایی مانند آمیودارون، لیتیوم، اینترفرون آلفا و اینترلوکین-۲ می‌توانند تیروئید را از تولید هورمون‌‌ به‌طور طبیعی بازدارند. این داروها به احتمال زیاد می‌توانند باعث تحریک کم‌کاری تیروئید در افرادی بشوند که به‌طور ژنتیکی دارای زمینه بیماری تیروئید خودایمن هستند.
• میزان بسیار زیاد یا بسیار کم ید. غده تیروئید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی به ید نیاز دارد. ید از طریق غذا وارد خون می‌شود و از طریق خون به تیروئید می‌رسد. حفظ تولید هورمون‌ تیروئیدی در حالت متعادل، به مقدار مناسب ید نیاز دارد. دریافت بیش از حد ید می‌تواند باعث کم‌کاری تیروئید شود یا آن را تشدید کند.
• آسیب به غده هیپوفیز. غده هیپوفیز یا «غده مدیر» میزان هورمون تولیدشده توسط غده تیروئید را تعیین می‌کند. هنگامی که هیپوفیز به دلیل وجود تومور، پرتوتابی یا جراحی آسیب دیده باشد، ممکن است دیگر قادر نباشد دستورات لازم را به تیروئید بدهد و تیروئید ممکن است ساخت هورمون به میزان کافی را متوقف کند.
• اختلالات نادری که باعث ارتشاح به تیروئید می‌شوند. در افراد اندکی، برخی بیماری‌ها باعث جایگزین شدن مواد غیرطبیعی در تیروئید می‌شوند و عملکرد آن را با اختلال مواجه می‌سازند؛ برای مثال آمیلوئیدوز می‌تواند باعث رسوب پروتئین آمیلوئید، سارکوئیدوز باعث رسوب گرانولوما و هموکروماتوز می‌تواند باعث رسوب آهن شود.

کم‌کاری تیروئید چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص صحیح کم‌کاری تیروئید به عوامل زیر بستگی دارد:

• علائم. کم‌کاری تیروئید، هیچگونه علائم اختصاصی ندارد. هیچ علامتی که همه بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید آن را نشان دهند وجود ندارد و بسیاری از علائم کم‌کاری تیروئید می‌تواند در افرادی که به بیماری‌های دیگری مبتلا هستند نیز مشاهده شوند. یکی از راه‌ها برای اینکه مشخص شود علائم شما ناشی از کم‌کاری تیروئید هستند یا خیر این است که فکر کنید آیا این علائم را همواره احساس می‌کردید (احتمال کم‌کاری تیروئید کم است) یا اینکه تغییرات جدیدی را حس می‌کنید (احتمال کم‌کاری تیروئید بالا است).
• سابقه پزشکی و خانوادگی. شما باید موارد زیر را به پزشک خود بگویید:
• در مورد تغییراتی که در وضعیت سلامتی شما رخ داده و نشان می‌دهد بدنتان کند شده است.
• اگر قبلاً جراحی تیروئید داشته‌اید.
• اگر برای درمان سرطان تحت پرتوتابی در ناحیه گردن قرار گرفته‌اید.
• اگر هر دارویی که می‌تواند منجر به کم‌کاری تیروئید شود مصرف می‌کنید، مانندآمیودارون، لیتیوم، اینترفرون آلفا، اینترلوکین-۲ و احتمالاً تالیدومید
• اگر هر یک اعضای خانواده شما به بیماری تیروئید مبتلا هستند.
• معاینه فیزیکی. پزشک غده تیروئید شما را بررسی خواهد کرد و به دنبال وجود تغییراتی مانند خشکی پوست، تورم، رفلکس‌های کند و کند شدن ضربان قلب خواهد بود.
• آزمایش خون. دو نوع آزمایش خون برای تشخیص کم‌کاری تیروئید استفاده می‌شود:
• آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید). این تست، مهم‌ترین و حساس‌ترین تست برای کم‌کاری تیروئید است. این تست نشان می‌دهد که تولید چه مقدار هورمون تیروئیدی تیروکسین (T۴) بر عهده غده تیروئید گذاشته شده است. مقادیر بالای غیرطبیعی TSH به معنای کم‌کاری تیروئید است، یعنی از غده تیروئید خواسته شده است که مقدار بیشتری T۴ تولید کند زیرا مقدار T۴ در خون کافی نیست.
• آزمایش T۴. بخش اعظم T۴ موجود در خون، به پروتئینی به نام گلوبولین متصل‌شونده به تیروکسین، اتصال دارد. T۴ متصل‌شده نمی‌تواند وارد سلول‌های بدن شود. تنها ۲-۱% T۴ در خون به‌صورت غیرمتصل (آزاد) است و می‌تواند وارد سلول شود. T۴ آزاد و اندکس T۴ آزاد هر دو تست‌های خونی ساده‌ای هستند که مقدار T۴ متصل‌نشده در خون و در دسترس برای سلول‌ها را اندازه‌ می‌گیرند.

کم‌کاری تیروئید چگونه درمان می‌شود؟

جایگزین کردن تیروکسین (T۴)

کم‌کاری تیروئید قابل درمان نیست؛ اما تقریباً در همه بیماران، کم‌کاری تیروئید را می‌توان کاملاً کنترل کرد. کم‌کاری تیروئید با جایگزین کردن مقدار هورمونی که غده تیروئیدتان دیگر قادر به تولید آن نیست درمان می‌شود و از این طریق سطوح T۴ و TSH در خون شما به مقادیر نرمال می‌رسد؛ بنابراین حتی اگر غده تیروئید شما به‌درستی کار نکند، جایگزین کردن T۴ می‌تواند سطوح هورمون تیروئیدی و عملکرد بدن شما را به حالت اولیه برگرداند. قرص‌های تیروکسین سنتتیک دقیقاً حاوی همان مقدار T۴ هستند که غده تیروئید تولید می‌کند. همه بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید به‌جز کسانی که میکزادم شدید (کم‌کاری تیروئید کشنده) دارند، به‌صورت سرپایی درمان شده و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. برای بیماران اندکی که با دریافت T۴ سنتتیک به‌تنهایی، احساس بهبودی کامل نمی‌کنند، افزودن T۳ (سایتومل) می‌تواند مفید باشد.

اثرات جانبی و عوارض

تنها خطر ناشی از تیروکسین، به دلیل مصرف خیلی زیاد یا خیلی کم است. اگر خیلی کم مصرف شود، کم‌کاری تیروئید ادامه می‌یابد. اگر خیلی زیاد مصرف شود شما علائم پرکاری تیروئید- یک غده تیروئید بسیار فعال- را نشان خواهید داد. شایع‌ترین علامت افزایش هورمون‌ تیروئید، خستگی و در عین حال ناتوانی در خوابیدن، اشتهای زیاد، بی‌قراری، سستی، احساس گرما هنگامی که دیگران احساس سرما می‌کنند و مشکل در ورزش کردن به دلیل ضعیف شدن ماهیچه‌‌ها، تنگی نفس و تپش سریع قلب است. اگر بیماران در هر زمانی حین درمان با تیروکسین، علائم پرکاری تیروئید را نشان دهند باید TSH خود را اندازه‌گیری کنند. اگر میزان آن پایین بود، نشان‌دهنده زیاد بودن هورمون‌های تیروئیدی است و دوز دارو باید کمتر شود.

پیگیری

شما باید TSH خود را ۶ تا ۱۰ هفته بعد از هر تغییر در دوز تیروکسین، چک کنید. اگر باردار هستید یا دارویی مصرف می‌کنید که استفاده بدنتان از تیروکسین را مختل می‌کند، ممکن است لازم باشد به‌دفعات بیشتری TSH خود را چک کنید. هدف درمان بازگرداندن و حفظ TSH در بازه نرمال است. کودکان مبتلا به کم‌کاری تیروئید باید همه درمان‌های روزانه خود را دریافت کنند و سطوح TSH آنها به‌موازات رشدشان باید چک شود تا از عقب‌ماندگی ذهنی و توقف رشد آنها جلوگیری شود. هنگامی که یک دوز مشخص تیروکسین برای شما تثبیت شد، می‌توانید هر سال یکبار TSH خود را چک کنید.

در صورت وجود هر یک از موارد زیر باید زودتر به پزشک مراجعه کنید:

• علائمتان بدتر شوند.
• بخواهید دوز یا برند تیروکسین مصرفی خود و یا مصرف آن همراه با غذا یا بدون غذا را تغییر دهید.
• اضافه وزن یا کاهش وزن پیدا کرده باشید (حداقل ۱۰ پوند تفاوت برای کسانی که در ابتدا دچار اضافه وزن نبوده‌اند).
• اگر بخواهید مصرف دارویی را که می‌تواند در جذب تیروکسین تداخل ایجاد کند (مانند برخی ضداسیدها، مکمل کلسیم و قرص آهن) را شروع یا متوقف کنید. داروهای حاوی استروژن نیز بر دوز تیروکسین اثر می‌گذارند، بنابراین هر تغییری در این داروها موجب باعث بازنگری در دوز تیروکسین می‌شود.
• اگر بخواهید مصرف داروهایی که تشنج را کنترل می‌کنند مانند فنی‌توئین یا تگرتول و داروهایی که میزان متابولیسم تیروکسین را در بدنتان افزایش می‌دهد، شروع یا متوقف کنید.
• اگر همه قرص‌های تیروکسین خود را مصرف نکرده‌اید. به پزشکتان صادقانه بگویید که چند قرص را نخورده‌اید.
• اگر بخواهید درمان با تیروکسین را متوقف کنید. اگر هر زمان فکر کردید به اندازه‌ای بهبود یافته‌اید که دیگر نیازی به درمان با تیروکسین ندارد، تنها تحت نظر پزشکتان این کار را انجام دهید. به‌جای آنکه مصرف قرص را به‌طور کامل قطع کنید، می‌توانید از دکتر بخواهید تا دوز داروها را کاهش دهد. اگر TSH شما بالا رفت، خواهید دانست که باید درمان را ادامه دهید.