سلامت نیوز
اینکه آیا تزریق دوز چهارم واکسن کووید واجب است و با تقویت سیستم ایمنی بدن منجر به ایجاد محفاظت بیشتر در برابر سویه‌های مسری ویروس کرونا می‌شود مورد پرسش است. محققان و مقامات بهداشتی کشورها در حال بحث در مورد این موضوع هستند که آیا تزریق دوز چهارم واکسن‌های کرونا می‌تواند تأثیر این سویه یا سویه‌های دیگر کرونا را کاهش دهد یا خیر؟ با این همه در حال حاضر یک مسأله در مورد تأثیر واکسیناسیون بر پاندمی واضح است: «واکسن‌های کرونا حتی زمانی که یک دوز یادآور هم تزریق شود، نمی‌تواند از عفونت ویروس جلوگیری کند یا محافظت طولانی مدت در برابر کووید19 را فراهم سازد، بلکه واکسن تا حد زیادی از بروز بیماری‌های شدید، بستری شدن و مرگ‌ومیر جلوگیری می‌کند.»
طبق یافته‌های علمی پس از تزریق دوز سوم واکسن، سطح آنتی‌بادی در بدن به سرعت بالا می‌رود اما میزان آن بسته به نوع ایمنی‌زایی واکسن‌ها از حدود یک ماه به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند. در برخی مطالعات نشان داده شده محافظت بدن در برابر عفونت ویروس سه ماه بعد از تزریق واکسن به حدود 20 تا 50 درصد کاهش می‌یابد.
در همین حال پس از گسترش سریع اُمیکرون اغلب کشورها فاصله زمانی بین دوز دوم و دوز یادآور را کاهش دادند و به تازگی نیز معدودی از کشورها تهاجمی‌ترین رویکرد را برای واکسیناسیون در پیش گرفته و چهارمین دوز را برای کادر درمان، افراد سالمند، بیماران زمینه‌ای و دارای نقص عضو شروع کرده‌اند. بنابراین سؤال این است آیا برای تقویت مجدد و ایجاد محافظت باید دوز چهارم واکسن را دریافت کنیم؟
یک تحقیق اولیه نشان می‌دهد که پاسخ به این سؤال برای عموم مردم احتمالاً منفی است. واکسن دوز چهارم در مورد واکسن‌های فایزر یا مدرنا محافظت بسیار بیشتری در برابر عفونت ایجاد نمی‌کند و خطر عفونت را تنها حدود 10 تا 30 درصد کاهش می‌دهد اما این بدان معنا نیست که دوز اضافی واکسن در هر شرایطی بی‌تأثیر است. برای افراد مسن یا آنهایی که در معرض خطر بالا قرار دارند، ممکن است دوز اضافی برای کمک به محافظت در برابر بیماری شدید مورد نیاز باشد.
مطالعات علمی نشان می‌دهد، سه دوز واکسن حدود 90 درصد محافظت (دو ماه پس از آخرین دوز) در برابر بستری شدن در بیمارستان در اثر اُمیکرون ایجاد می‌کند اما این محافظت پس از چهار ماه به حدود 80 درصد کاهش می‌یابد. به‌طور کلی محافظت در برابر بیماری شدید هم ممکن است با گذشت زمان در برابر اُمیکرون کاهش یابد با این حال داده‌های زیادی وجود ندارد که نشان دهد این افراد چه زمانی به دوز اضافی نیاز خواهند داشت؟
طبق اعلام دکتر حمیدرضا جماعتی دبیر کمیته علمی کشوری کرونا؛ به‌تازگی وزیر بهداشت به هر دو کمیته ملی واکسن و کرونا دستور داده است بررسی‌های علمی لازم را درباره لزوم تزریق دوز چهارم واکسن کرونا انجام دهند. به این ترتیب دکتر جماعتی می‌گوید: «باید منتظر بمانیم و نتایج مطالعات و یافته‌های علمی را ببینیم. ظرف یک هفته آینده طبق نتایج بررسی‌ها نسبت به تزریق یا عدم تزریق دوز چهارم در کمیته علمی کرونا تصمیم‌گیری می‌کنیم. تزریق دوز چهارم نیاز به مصوبه کمیته علمی کرونا دارد.
مداخله در عملکرد سیستم ایمنی بدن را با احتیاط انجام دهیم
دکتر حمید سوری رئیس کارگروه بهداشت و پیشگیری قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مقابله با کرونا در پاسخ به اینکه آیا تزریق دوز چهارم واکسن واجب است؟ به «ایران» می‌گوید: برخی کشورها که سبد واکسیناسیون‌شان شامل واکسن‌های فایزر، مدرنا و جانسون‌اند جانسون بود تزریق دوز چهارم را برای کارکنان خط اول مقابله با اپیدمی یعنی پرستاران و پزشکان شاغل در آی‌سی‌یو شروع کرده‌اند اما اخیراً مقاله‌ای در مورد واکسن‌های سینوفارم چاپ شده مبنی بر اینکه دوز چهارم سینوفارم نمی‌تواند روی افزایش سطح آنتی‌بادی نقش داشته باشد.
سوری در ادامه می‌افزاید: با توجه به اینکه سینوفارم 80 درصد سهم سبد واکسیناسیون ما را تشکیل می‌دهد و از طرفی مطالعه‌ای درباره واکسن‌های دیگر هم نداریم نمی‌توانیم اظهار نظر دقیقی داشته باشیم. همچنین شروع واکسیناسیون در ایران عملاً چند ماه دیرتر از کشورهای غربی بود بنابراین تا زمانی که تست «سرواپیدمیولوژی» (اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی حاصل از واکسن در نمونه‌ای از جامعه برای مثال جمیعت دانش‌آموزی) انجام نداده‌ایم درباره تزریق دوز چهارم نمی‌توان تصمیم گرفت. برای اینکه بدانیم دوز چهارم برای جامعه مفید است، هیچ مستندانی نداریم و مطالعات انجام شده روی واکسن‌های سبد واکسیناسیون ما در دنیا خیلی کم است و قضاوت علمی راجع به آنها نیز دشوار.
او با بیان اینکه یکی از راه‌های مقابله و کاهش وخامت اپیدمی تزریق واکسن به شکل دوز یادآور و تقویت‌کننده است، عنوان می‌کند: مقاله‌ای که اخیراً چاپ شده نشان می‌دهد دوز سوم واکسن سینوفارم اثر بخشی زیادی ندارد. همچنین متأسفانه ما هنوز نمی‌دانیم سطح ایمنی حاصل از واکسن‌ها در جامعه چقدر است. تا زمانی که نتایج مقالات در این زمینه منتشر نشده نمی‌توان درباره ضرورت تزریق دوز چهارم اظهار نظر قطعی داد.
به گفته دکتر سوری؛ چنانچه سطح آنتی‌بادی افراد جامعه بالا باشد دلیلی ندارد که سیستم ایمنی بدن را به شکل مصنوعی فعال کنیم. از طرفی واکسیناسیون کادر درمانی ما با اسپوتنیک شروع شد که هیچ مطالعه‌ای در این زمینه نیز موجود نیست که نشان دهد دوز تقویت کننده اسپوتینک مؤثر است یا خیر.
رئیس کارگروه بهداشت و پیشگیری قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مقابله با کرونا با تأکید بر اینکه هر نوع مداخله بیولوژیکی عوارض دارد، می‌گوید: عمده‌ترین نگرانی ما در مورد واکسیناسیون این است که هنوز از عوارض طولانی‌مدت واکسن‌ها چیزی نمی‌دانیم. همه واکسن‌ها در بازه زمانی کوتاه و در شرایط اورژانسی مورد استفاده قرار گرفتند و اثرات درازمدت‌شان را ندیده‌ایم.
به عبارتی حجم و بزرگی مسأله شیوع اپیدمی به قدری بود که بشر ترجیح داد خطر را بپذیرد تا مردم کمتر کشته شوند. اینکه آیا ادامه تزریق دوزهای تقویتی درست است یا خیر، باید در نظر داشت وقتی به شکل مصنوعی سیستم ایمنی افراد را فعال می‌کنیم طبیعتاً تعادل سیستم طبیعی بدن به هم می‌خورد و این مداخله در شرایط عادی به حسابی نمی‌آید و باید با احتیاط هر مداخله‌ای انجام گیرد. رفتار ویروس ناشناخته است و نمی‌دانیم دوزهای تقویتی را تا چه زمانی می‌توانیم پیش ببریم.
او در پاسخ به اینکه آیا ممکن است عده‌ای از شرکت‌های داروسازی و واکسن‌سازهای دنیا با تبلیغات گسترده از تزریق دوز چهارم سود ببرند، عنوان می‌کند: بله. فایزر به تنهایی 40 میلیارد دلار از فروش واکسن سود برده است که حدود 8 درصد تولید ناخالص کشور ما است. به هر حال تجارت اپیدمی سودآور است و تولیدکننده‌های واکسن قطعاً دوست ندارند آسیب بیینند و گاهاً مطالبات القایی ایجاد می‌کنند که واقعاً نیاز نیست؛ دولت‌ها باید مراقب این تقاضاهای القایی باشند چرا که زیرساخت اقتصادی و سلامت دراز مدت نسل آینده را هدف قرار می‌گیرند.
دستور وزیر بهداشت برای بررسی علمی تزریق دوز چهارم
دکتر حمیدرضا جماعتی دبیر کمیته علمی واکسن نیز در پاسخ به اینکه نظر کمیته علمی کرونا درباره تزریق دوز چهارم واکسن چیست؟ به «ایران» می‌گوید: همان‌طور که می‌دانید حدود 8 کشور دنیا به‌طور رسمی تزریق دوز چهارم را شروع کرده‌اند. ولی در بیشتر کشورها به این نتیجه رسیدند که دوز چهارم برای همه افراد نیاز نیست. از طرفی افرادی که دوز چهارم را تزریق کرده‌اند شامل پرسنل درمانی و افراد مسن بالای 65 تا 70 سال و دچار نقص سیستم ایمنی بودند.
با توجه به اینکه کادر درمان در معرض مداوم ویروس کرونا و واریانت‌های مختلف قرار دارند و افراد مسن و دارای نقص سیستم ایمنی نیز به دلیل اینکه سیستم ایمنی ضعیفی دارند احتمال درگیری شدید در آنها زیاد است و می‌توانند کانون مجدد و پیک‌های جدیدی با واریانت‌های جدید ویروس باشند.
او در ادامه می‌افزاید: با توجه به سپری شدن مدت زمانی طولانی تزریق دوز سوم در افراد سالمند و احتمال ضعف سیستم ایمنی بدن، وزیر بهداشت به کمیته علمی و واکسن دستور داده بررسی‌های لازم را درباره تزریق دوز چهارم انجام دهند.
این موضوع در کمیته‌ها در حال بررسی است و نتایج حاصل از آزمایش سطح آنتی‌بادی و زمان تزریق واکسن بعد از ارزیابی ظرف یک تا دو هفته دیگر منتشر می‌شود. اما براساس یافته‌های کشورهایی که از نظر علمی مورد قبول هستند آنها نیز هنوز به این اجماع نرسیده‌اند که واکسن دوز چهارم را به‌صورت همگانی مورد استفاده قرار دهند و فعلاً در کشور ما هنوز تزریق دوز چهارم تصویب نشده است.
به گفته دکتر جماعتی؛ آنچه مسلم است با توجه به اینکه در بیشتر کشورها بویژه کشورهای مدیترانه شرقی سویه اُمیکرون در حال کاهش است و به نظر می‌رسد در کشور ما هم در چند هفته آینده وارد سیر نزولی پیک خواهیم شد، بنابراین در آینده مسأله اصلی اثرگذاری واکسن‌ها درباره سویه‌های جدید ویروس است. البته تفکر عمومی اغلب دانشمندان بر این است که پاندمی ممکن است در اشکال مختلف و اندمیک باشد. مثل آنفلوانزا. دوز چهارم نیز ممکن است تحت تأثیر این مسأله قرار بگیرد. برخی پیش‌بینی‌های تئوری نیز بر این است چنانچه در سال آینده با شروع فصل سرما با سویه جدید مواجه شدیم نیاز به تزریق واکسن‌های جدید باشد.
دبیر کمیته علمی کرونا در پایان تأکید می‌کند: باید شرایط انتشار ویروس را در جامعه ببینیم و بعد بر اساس مطالعات جدید اعلام می‌کنیم که آیا حتماً واجب است دوز چهارم تزریق شود یا خیر؟ از طرفی هنوز یافته علمی دقیق مبنی بر اینکه دوزهای سه گانه یا دوز چهارم باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن و بیماری‌های خود ایمنی می‌شود در دسترس نیست.
